Troonopvolging
Op maandag 28 januari 2013 om 19.00 uur werd bekend dat de Prins van Oranje, Willem-Alexander, Koningin Beatrix, zou gaan opvolgen. Op dinsdag 30 april vond in het Koninklijk Paleis in Amsterdam de abdicatie, oftewel het afstand doen van de troon, en de inhuldiging van de nieuwe Koning plaats. Beatrix is 33 jaar Koningin geweest.
Abdicatie
Dinsdag 30 april is voor Nederland een bijzondere dag. Koningin Beatrix ondertekende in het Koninkpaleis in Amsterdam de Akte van Abdicatie. Daarmee deed Koningin Beatrix formeel afstand van de troon. Direct na het ondertekenen, dus al voor de officiële huldiging, werd de Prins van Oranje staatsrechtelijk Koning. Koning Willem-Alexander en teruggetreden Koningin Beatrix , hielden vervolgens vanaf het balkon van het Paleis een korte toespraak. Daarna verscheen het nieuwe koningspaar met hun 3 dochters op het balkon. In 1948 en 1980 heeft de abdicatie ook in Amsterdam plaatsgevonden. De abdicatie van 1840 vond plaats in Paleis het Loo.
Inhuldiging
Aansluitend – dus op dezelfde dag – vond de inhuldiging van de Koning plaats in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Deze ceremoniële plechtigheid was een Verenigde Vergadering der Staten-Generaal. Volgens de Grondwet is de voorzitter van de Eerste Kamer, ook voorzitter van de Verenigde Vergadering, waarmee hij de gastheer is van de bijeenkomst.
Tijdens de inhuldiging werd de nieuwe koning officieel bevestigd in zijn ambt en beloofde hij trouw aan de Grondwet en de plichten van zijn functie. In ruil daarvoor zworen de leden van de Verenigde Vergadering om de onschendbaarheid van de Koning en zijn koninklijke rechten te handhaven.
De regering en de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal nodigden leden van de Eerste en Tweede Kamer, de ministerraad, ministers van staat, vertegenwoordigers van andere regeringen en ambassadeurs, evenals buitenlandse Koninklijke gasten (die zelf geen regerende staatshoofden waren) uit. De lijst van genodigden werd pas kort voor de ceremonie bekendgemaakt.
De Koning droeg een rokkostuum (white tie) met daaroverheen de koningsmantel of inhuldigingsmantel. Op een zogenaamde credenstafel in de buurt van de troon lagen – samen met de Grondwet – 3 symbolen van Koninklijk gezag en waardigheid, ook wel regalia genoemd: de kroon (symboliseert soevereiniteit en waardigheid), de scepter (vertegenwoordigt gezag) en de rijksappel (symbool van het grondgebied). 2 hoge militairen hielden het rijkszwaard (symbool van macht) en de rijksstandaard met het Nederlandse wapen vast. Deze regalia worden gebruikt sinds de kroning van Koning Willem II in 1840.
Nieuwe titels
Na het tekenen van de Akte van Abdicatie werd de titel van de teruggetreden Koningin Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix der Nederlanden. Haar aanspreektitel werd vanaf dat moment Koninklijke Hoogheid.
Vanaf hetzelfde moment werd de nieuwe koning aangeduid met Zijne Majesteit de Koning. Zijn officiële titel is Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau. Zijn aanspreektitel is Majesteit.
Prinses Máxima wordt als echtgenote van de Koning aangeduid met Hare Majesteit de Koningin. Officieel luidt haar titel – net als die van de echtgenotes van de Koning Willem I, II en III – Hare Majesteit Koningin Máxima, Prinses der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau. Haar aanspreektitel is Majesteit. De aanduiding van Koningin betekent niet dat zij staatshoofd is of dezelfde bevoegdheden en verantwoordelijkheden als het staatshoofd heeft, maar dat zij de echtgenote van de Koning is.
Prinses Catharina-Amalia kreeg direct na de abdicatie de titel Hare Koninklijke Hoogheid de Prinses van Oranje. Dat is vastgelegd in de Wet Lidmaatschap Koninklijk Huis (artikel 7).
Opvolging
De titels of namen van de overige Leden van het Koninklijk Huis veranderen niet.
Wat wel verandert, is de samenstelling van het Koninklijk Huis. Volgens de Wet Lidmaatschap Koninklijk Huis zijn vanaf het moment van abdicatie de kinderen van Prinses Margriet en Prof. mr. Pieter van Vollenhoven en de kinderen van Prins Constantijn en Prinses Laurentien niet langer Lid van het Koninklijk Huis. Leden van het Koninklijk Huis zijn vanaf dat moment:
- de Koning, Koningin en hun kinderen;
- Prinses Beatrix;
- Prins Constantijn en Prinses Laurentien;
- Prinses Margriet en prof. mr. Pieter van Vollenhoven.
De Grondwet zegt ook dat alleen familieleden van de Koning tot in de derde graad in aanmerking komen om de troon over te nemen. Prins Maurits en Prins Bernhard zijn daarom na de abdicatie niet langer in de lijn van troonopvolging. Vanaf het moment dat de Prins van Oranje Koning werd, begon de troonopvolging met zijn kinderen: de Prinses van Oranje, Prinses Alexia en Prinses Ariane. Daarna komen Prins Constantijn, zijn kinderen en tot slot Prinses Margriet in aanmerking als mogelijke troonopvolgers.
Koninklijke Standaard en Koninklijk Wapen
De Koning voert vanaf de dag van zijn inhuldiging de Koninklijke Standaard en het Koninklijk Wapen. De Koninklijke Standaard is een vierkante oranje vlag, verdeeld in 4 vlakken door een Nassaublauw kruis met daarop het Koninklijk wapen omgeven door lint en kruis van de Militaire Willemsorde en in elk vlak een jachthoorn, afkomstig uit het wapen van Oranje. Koningin Wilhelmina stelde deze standaard in 1908 vast en sindsdien is deze gevoerd door het staatshoofd. De Standaard wordt gehesen op het woon- en werkpaleis van de Koning als hij in het land is.
Koninklijke Standaard en Koninklijk Wapen
De Koning voert vanaf de dag van zijn inhuldiging de Koninklijke Standaard en het Koninklijk Wapen. De Koninklijke Standaard is een vierkante oranje vlag, verdeeld in 4 vlakken door een Nassaublauw kruis met daarop het Koninklijk wapen omgeven door lint en kruis van de Militaire Willemsorde en in elk vlak een jachthoorn, afkomstig uit het wapen van Oranje. Koningin Wilhelmina stelde deze standaard in 1908 vast en sindsdien is deze gevoerd door het staatshoofd. De Standaard wordt gehesen op het woon- en werkpaleis van de Koning als hij in het land is.
Paleizen
Paleis Noordeinde in Den Haag is het werkpaleis van de Koning. Na de inhuldiging bleven de Koning en zijn gezin voorlopig op de Eikenhorst in Wassenaar wonen. Op 13 januari 2019 zijn zij verhuist naar Paleis Huis ten Bosch in Den Haag. In de tussenliggende periode werd Paleis Huis ten Bosch al wel gebruikt voor officiële ontvangsten en bijeenkomsten. Prinses Beatrix woont op Kasteel Drakensteyn in Lage Vuursche.
Werkzaamheden en functies
De dagelijkse taken van Koning Willem-Alexander bestaan uit activiteiten die in de Grondwet zijn vastgelegd en taken die hij altijd al uitvoerde. Soms wordt hij hierbij vergezeld door Koningin Máxima. Voorbeelden hiervan zijn het beëdigen van Kamerleden en ambassadeurs, het vertegenwoordigen van Nederland in het buitenland, zoals staatsbezoeken en officiële werkbezoeken, het ondertekenen van wetten en het uitspreken van de Troonrede. De Koning heeft ook gesprekken met de minister-president en andere bewindspersonen.
Koning Willem-Alexander, Koningin Maxima en Prinses Beatrix hebben ook erefuncties en beschermheer- en beschermvrouwschappen.
Hofhouding
Het is gebruikelijk dat een aantal leden van de functionele hofhouding hun functie beschikbaar stelt wanneer een nieuwe Koning aantreedt. De Koning heeft namelijk het wettelijke recht (artikel 41) om zijn eigen huis in te richten. Bijvoorbeeld de grootmeester, de chef Militair Huis, de algemeen secretaris, de Thesaurier, de hofmaarschalk, de intendant, de stalmeester, de directeur Koninklijke Verzamelingen en het hoofd P&O. In 2021 heeft Koning Willem-Alexander in zijn hofhouding de functie van ceremoniemeester geschrapt.